اندر احوال مقبره کوروش 

138کیلومتری شهر شیراز در جاده آسفالت شیراز به آباده ، کمی دورتر از جاده امروزی به بقایای شهری می رسیم که روزگاری پايتخت اولين امپراتوري بزرگ آسياي غربي بود كه قلمرو حكومتش از سواحل شرقي مديترانه و مصر تا هند كشيده شده و اولين امپراتوري است كه به تفاوت‌هاي فرهنگي اقوام مختلف ساكن در قلمرو حكومتي‌اش‏، احترام مي‌گذاشته است و امروز پس از گذشت قرن ها مجموعه تاریخی پاسارگاد  پنجمین مجموعهٔ ثبت‌شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است و طبق کنوانسیون میراث طبیعی و تاریخی باید از سوی کشور نگهدارندهٔ اثر مورد توجه ویژه قرار گیرد و انجام هرگونه اقدامی در به خطر افتادن آن ممنوع است. با توجه بحث مرمت و بازسازی بنای معروف این مجموعه، آرامگاه کوروش تورقی کوتاه به ورق های تاریخ این بنای معروف زده ایم.

این بنا مقبره کیست؟

تا حدود صد سال پیش خیلی از مردم بر این بودند که این بنا آرامگاه مادر سلیمان نبی است و در دورهٔ اتابکان در زمان آل بویه با استفاده از ستونهای باقیمانده از کاخ‌های باستانی مسجدی با نام «مسجد اتابکی» در گرد آن ساخته و یک محراب کوچک در خزانهٔ آرامگاه کنده‌کاری شد. در دههٔ ۱۹۷۰ بقایای مسجد پاکسازی شده و تکه‌های تاریخی به نزدیکی مکانهای اصلی‌شان بازگردانده شدند.

در سال ۱۸۰۵میلادی باستان شناسی به نام  «گروتفند» موفق به ترجمه خط ميخی ايرانی شد از آن تاريخ به بعد کار شناسائی آرامگاه کوروش راحتتر شد. «جيمز موريه» از تطبيق متون تاريخی که در مورد تنگی ورودی آرامگاه آمده بود با مشهد مرغاب به اين نتيجه رسيد که انجا مقبره کوروش است در سال ۱۸۱۰م «ویليام اوزلی» نظريه موريه را تائيد کرد در سال ۱۸۱۶م کرپورتر با تطبيق نوشته های بيستون و پاسارگاد به همين نتيجه رسيد او نخستين کسی بود که با اطمينان خاطر اين حرف را زد . درسال ۱۸۲۱« کلوديوس ريچ» می نویسد : به عقیده من اين بنا بايد آرامگاه برترين درخشان ترين و جذاب ترين فرمانروای مشرق زمين  يعنی کوروش باشد.

آرامگاه کوروش

این بنا در حدود ۵۳۰ تا ۵۴۰ قبل از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده است. بنای آرامگاه میان باغ های سلطنتی قرار داشته و از سنگ های عظیم ، که درازای بعضی آنها به هفت متر می رسد،ساخته شده است. تخته سنگ های آرامگاه با بست های فلزی، به هم پیوسته بوده است.که بعدها آنها را کنده و برده اند و اکنون جایشان به صورت حفره هایی دیده می شود که بیشترآنها را تعمیر کرده اند. بنای آرامگاه دو قسمت مشخص دارد، یکی سکویی ۶ پله ای که قاعده آن مربع مستطیلی به وسعت ۱۶۵ متر مربع است و دیگری اطاقی کوچک به وسعت ۵/۷ متر مربع که سقف شیب بامی دارد و ضخامت دیوارهایش به ۵/۱ متر می رسد. ارتفاع کلی بنا در حدود ۱۱ متر است. در ورودی آرامگاه در سمت شمال غربی قرار دارد. خزانهٔ آرامگاه، در بالاترین نقطه، شکل یک خانهٔ شیروانی ساده با یک ورودی کوچک در غرب را دارد. در کوچک این آرامگاه رو به غروب خورشید ساخته شده است که نشان از باور ایرانیان باستان بر پایان زندگی در این دنیا و آغاز زندگی دیگر در دنیایی دیگر است.

 چه کسی این بنا را ساخت ؟

 آرامگاه کوروش در طول این قرن ها با اُبهت ایستاده است ولی باستان شناسان هنوز نتوانسته اند بطور یقین بگویند که این بنا توسط کدام قوم سرزمین کوروش بنا شده است و هر کدام گمانه هایی زده اند. برخی به علت شکل زیگورات آن را طرحی از مردمان «میانرودان» می دانند. برخی دیگر آنرا طرحی مشترک و آمیخته از میان رودان و سایر اقوام می دانند. برخی از باستان شناسان ساخت این بنا را  از آن قوم های لودیه و ایونیه می دانند و برخی باستان شناسان می گویند این بنا از بناهای سنتی خود ایرانیان است و نظریه دهندگان آخر ادعا کرده اند سازه یونانی و یا ساخته شده اقوام آناتولی غربی است. با یافته های جدید باستان شناسان و با بررسی آثار بر جای مانده از معماران ، ایونیه و لیدیه ای در ساخت بنا از ابزاری خاص استفاده کرده اند و در مقبره کوروش نیز این آثار یافت گردیده و می توان حدس زد که این بنا توسط آنها و به دستور کوروش در زمان زنده بودن خود او ساخته اند.

مرمت بنا

در یکصد سال اخیر پژوهشهای زیادی در این محوطه انجام شده است. در ساخت این بنا مانند همه بناهای هخامنشی از هیچ ملاتی برای متصل کردن سنگ ها به هم استفاده نشده است و سنگها به صورت خشکه چین در کنار هم چیده شده و سطح اتصال آنها بر روی هم به صورت زبره تراش انجام شده و سنگها به حالت نرینگی مادینگی در هم قفل شده اند به همین دلیل نیز نباید از روشهایی برای مرمت این بنا استفاده کرد که با شیوه اولیه ساخت آن تفاوت فراوانی داشته باشد. اولین کارهای مرمتی و استحکام بخشی در پاسارگاد و تخت جمشید عموما توسط پژوهشگران موسسه مطالعات آسیایی آفریقایی ایتالیا (ایزمئو) انجام شده است. سرپرستی این گروه را «بریتا تیلیا» مرمتگر برجسته ایتالیایی در بر عهده داشت و کسانی که هم اکنون در آرامگاه کورش به کارهای مرمتی و حفاظتی می پردازند شاگردانی هستند که نزد این استاد برجسته و مرمتگرمشهور ایتالیایی به صورت تجربی کار مرمت را فرا گرفته اند و البته هیچ گونه دانش علمی و آکادمیک روزآمدی در رابطه با کاری که به آن مشغول هستند ندارند. علاوه بر بریتا تیلیا ایتالیایی فرد دیگری که مطالعات گسترده ای را بر روی این مجموعه انجام داد «کارل نیلندر» استاد دانشگاه اپسالای سوئد بود که در رابطه با نوع و جنس سنگ های به کار رفته در بناهای محوطه، تکنیک، ابزارها و شیوه ساخت آنها تحقیقات بسیار زیادی انجام داد که مجموعه اطلاعات خود را در کتابی به زبان انگلیسی با عنوان «ابزارهای کار در پاسارگاد» نیز منتشر کرده است. در سال های 1961 تا  1963میلادی  نیز یک دوره  کاوش های باستان شناسی در این مجموعه بوسیله باستان شناس معروف انگلیسی «دیوید استروناخ» انجام شد که بعد از آن به وسیله برخی از باستان شناسان ایرانی ادامه پیدا کرد.

 چاپ شده در شماره 58 روزنامه وطن امروز – 26 دی 1387