رسیدن به هدفی دشوار به نام «تهیه وندور واحد»
در قسمت اول گفتوگو با دکتر «محمدرضا مقدم» که در شماره قبل کار شد به بسیاری از مباحث مرتبط به حوزه معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری پرداخته شد. در ادامه این گفتوگو با توجه به نقش و جایگاه سازندگان تجهیزات صنایع نفت و گاز در رونق بخشیدن به وضعیت بازار داخلی به نقد و بررسی لیست سازندگان (وندور لیست) تجهیزات نفت و گاز پرداختیم. تاکنون هر یک از شرکتهای زیرمجموعه وزارت نفت وندورلیستهای جداگانهای برای خود تهیه کرده که در آن نام پیمانکاران و سازندگان دارای صلاحیت مختلفی نسبت به سایر شرکتهای نفتی، مشخص بود. با توجه به مشکلات ناشی از وجود فهرستهای متعدد که گاهی با یکدیگر در تعارض بودند در ابتدای شهریور ماه سال جاری وزیر نفت، فهرست بلند منابع تامین کالای دستگاه مرکزی وزارت نفت را با نام بیش از ۱۸۰۰ سازنده داخلی ابلاغ کرد. بر مبنای آن، ضروری است شرکتهای تابعه از این پس در تهیه هرگونه فهرست کوتاه برای برگزاری مناقصههای محدود، درباره کالاهایی که در فهرست بلند دارای ردیف باشند، تنها از این فهرست استفاده کرده و درج هرگونه منابع تامین کالای خارج از فهرست منتشره موصوف ممنوع است. بررسی مشکلات بهوجود آمده از این ابلاغیه و تحقق یافتن طرحهایی چون راهاندازی سامانه الکترونیکی تامین کالای نفت، روند اجرایی این سامانه الکترونیکی همه باقی سوالهای ما از این مرد قدیمی و باسابقه صنعت نفت است که در توفان جابهجایی مدیران نفتی سالهای سال است در پست معاونت وزیر بهصورت خستگیناپذیری به فعالیت مشغول است.
- همواره بسیاری از سازندگان تجهیزات نفت و گاز بهدنبال دانستن آخرین وضعیت سامانه یکپارچه کالا هستند. در این خصوص توضیح میدهید.
سامانه یکپارچه کالا بیش از ۱۰ سال است که به شکلهای مختلف روی آن کار شده ولی آنطور که باید و شاید در برنامه اجرایی صنعت نفت وارد نشده بود. این سامانه از سال گذشته حسب مصوبه شورای معاونان وزارت نفت در دستور کار قرار گرفت و اصل این سامانه به نوعی قلب حمایت از ساخت داخل است. این سامانه بسیار کمک میکند به وقایعی که صنعت نفت درگیرش بوده است.
به طور مثال بسیاری هجمهها به دستاندرکاران امر وارد میشد که خرید در صنعت نفت خیلی شفاف نیست با بهرهمندی از این سامانه قرار است که این دستاویز نیز از منتقدان گرفته بشود و به همین دلیل این سامانه باعث شفافیت در معاملات میشود.
البته بخشهایی از این سامانه مشکلاتی دارد و ما آن را کتمان نمیکنیم ولی آن را عملیاتی کردهایم انشاالله بقیه موارد هم حل میشود.
- با توجه به دستورالعمل وزیر نفت درباره اعلام لیست واحد سازندگان داخلی و الزام شرکتهای تابعه از خرید از میان این لیست توضیح میدهید.
اول از همه خود این سازندگان بودن که واقعا تکلیفشان روشن نبود. همه جا شکایت میکردند که چطور است شرکت و توانمندی ما را یک شرکت نفتی قبول دارد و شرکتی دیگر در این وزارتخانه قبول ندارد! بنابراین این موضوع چالش بزرگی برای خود سازندگان بود.
دوم اینکه واقعا معلوم نبود هر کدام از پیمانکارهای طرف قرارداد با شرکتهای نفتی باید چگونه کار کرده و با چه لیستی کار بکنند.
- در یکی از خبرهای اعلامی وزارت نفت در سال ۹۳ آمده بود که ۶۰۰ شرکت داخلی در Blacklist (لیست ممنوعیت معامله با شرکت دولتی) شرکتهای نفتی مختلف قرار دارند و آقای زنگنه هم در سخنرانی خود در نمایشگاه نفت همان سال به آن اشاره کرد و تاکید ویژهای به این موضوع داشت که باید یک لیست واحد از سازندگان داخلی بین همه شرکتها و پیمانکاران قرار بگیرد.
تهیه این لیست واحد یک هدف ۳۰ ساله است که وندورلیست شرکتهای مختلف یکی بشود. از وضع موجود هم به خیلیها منافع بیشمار و به نظر بنده نامشروع هم میرسید. وقتی که شما تفرق فراوان در کار دارید هیچ سیستمی هم حاکم نیست هر احتمال وقوعی هست.
از یک طرف آنها دلشان نمیخواست وضعیت سابق تغییر کند به همین دلیل مقاومت بسیاری بود و از طرف دیگر بسیاری از دستاندرکاران امر نگرانی داشتند که بالاخره آیا ما وقتی میخواهیم یک سازندهای را ارزیابی کنیم و شرکت دیگر با یک روش دیگر ارزیابی میکند آیا او نیازهای من را میبیند؟ این یک سوال خیلی بزرگ بود که چگونه همگی شرکتها متفق القول باشند تا به یک وندورلیست واحد برسند. همه این شرکتها یک روش ارزشیابی مجزا داشتند و شیوهها هم متفاوت بود و هر شرکتی ساز خود را میزد.این بحث وندورلیست واحد، کار یک روز و دو روز نبود ما شاید نزدیک ۳ تا ۴ سال که روی موضوع اینکه یک سازنده چه کاره باید باشد و چگونه باید ارزیابی بشود کار میکردیم.
- آنچه که در صنعت نفت عمدتا رایج بود اینکه در واقع پیمانکار را ارزیابی میکردند البته در آن هم اختلاف نظر بود روش خوداظهاری و در واقع ارزیابی محصول بود یعنی فقط به این دلیل که صنعت نفت خریدار محصول بود یک توانایی را ارزیابی میکرد آن هم توانایی محصول بود که این خود یک چالش بزرگ است.
بله – ما برای نخستین بار در صنعت نفت روشمان را توسعه دادیم. از سمت محصول رفتیم سمت فرآیند ساخت و سازنده ایرانی بر مبنای فرآیند «صدور گواهینامه کیفیت» محصولات مورد نیاز صنعت نفت، برای سازندگان در ٢ فاز و ٤ مرحله کار تعریف کردیم. سازندگان کالاهای مورد نیاز وزارت نفت با ثبت خوداظهاری در سامانه کالاهای وزارت نفت به بخش فناورانه وارد شدند.در این فاز، سازندگان از سوی کارشناسان و آزمایشگاههای مرجع سازمان ملی استانداردسازی ایران و دانشگاه صنعتی شریف پایش و ارزیابی شدند. براساس ارزیابی توان مالی، وجود تجهیزات، رتبهبندی و مقایسه سوابق شرکتها در مناقصهها و پروژههای پیشین، گواهینامه برای سازندگان و تولیدکنندگان صادر خواهد شد. جلوگیری از خروج ارز، توسعه برند ایرانی و ورود به بازارهای بینالمللی از دیگر اهداف این طرح است.
- کدام کالاها در صنعت نفت مدنظر و اولویت اول شما بوده است؟
تمام گروههای کالای ۱۰ گانه راهبردی مدنظر بود.
- این امتیازها را شما چگونه حساب کردهاید؟ در بحث آییننامه اجرایی مرتبط به وندور در ارزیابی شرکتها برای ورود در این لیست به شرکتها امتیاز دادهاید. مبنای این امتیازها چه بود؟
خب مشخص است مبنای امتیازها براساس مدل خوداظهاری سازندگان است. آنها اسناد و مدارکی مثل گواهینامههای محصول ارائه دادهاند. این مدارک باید ارزیابی بشوند و به یک اطمینانی برسیم که این سازنده میتواند نیازهای ما را طبق استانداردها تحویل بدهد. بنابراین کل ۶۰۰ سوال طوری تقسیم شده که در مرحله ارزیابی به اصطلاح خود اظهاری سازنده به ما میدهد. محصول آنها استاندارد و کیفیت کافی را داشته و قیمتی را که به ما میدهد میتواند با قیمت کالای خارجی رقابت بکند.
- شما یعنی در تهیه لیست قیمت کالا را هم مدنظر قرار دادهاید؟
بله، قیمت محصولات آنها در کمیتههای فنی و بازرگانی مورد بررسی قرار گرفته است.برخی از شرکتهای حاضر در این لیست دارای دامنه تولید مشخص نبوده است.
- یعنی چی؟منظور این است که چگونه این شرکتها وارد لیست شدهاند؟
ببینید ما دو تا لیست داریم که اینها را باهم تطبیق دادهایم. برخی از حرفهایی که میگویند یک مقداری به نظرم از ناآگاهی است.
- اما این سوال بسیاری از فعالان در این حوزه است.
ما این لیست را دو مدل چک کردهایم. یکبار رفتیم بررسی کردیم که سازندگان ما در طرحهای مختلف صنعت نفت بهخصوص در دوران تحریم چه کسانی بودند و چقدر کالا و تجهیزات و خدمات در طرحهای داخلی مثل پارس جنوبی یا پالایشگاهها انجام دادهاند…
این لیست چندبار غربالگری شده است و چندین بار در جلسههای مختلف کمیسیونهای فنی و بازرگانی چک شده است و دامنه تایید از ۳ جای مختلف گرفته شده است. اصول کار این بوده که در ۳ شرکت اصلی به غیر از پتروشیمی کمیته فنی و بازرگانی تشکیل بشود. شرکت ملی نفت رأس بوده و بیشترین اسامی را آنجا داشتهایم.
- وظیفه کمیتههای فنی بازرگانی در این مرحله چه بود؟
تمام لیستهایی که شرکتهای مختلف فرستادن به کمیته فنی بازرگانی شرکتها و این کمیتهها کارشان همین بوده که ابتدا این اسامی را غربالگری کنند که اسامی تکراری نباشد سپس این اسامی را با شاخصهای تعیینی بسنجند. این اسامی با شاخصها سنجیده و امضا شده برای ما فرستادند و بعد از جمعآوری ۳ تا شرکت شدند و باز دوباره این اسامی دوباره چک شده است که اسم اضافی نداشته باشد و یک بسته تلفیقی داشته باشد که آن هم عمل کرده است.
- آیا اجبار سازمان بازرسی کل کشور باعث نشد که شما در اعلام این لیست عجله کنید و فقط اسامی را در مرحله اول اعلام نمایید.
نه اصلا ما به فشار و اصرار هیچ سازمانی توجه نداشتهایم. ما خودمان علاقه مند بودیم و برایمان خیلی مهم بود که نخستین لیست واحد را بدهیم.
ممکن است این وندورلیست الان هم مشکلاتی داشته باشد ولی اینها باید یک غربالگری بشود برای همین هم در مرحله دوم حتما بایستی ما این لیست به سمت ارزیابی محصول ببریم. بایستی چندبار دیگر این لیست چک و غربالگری بشود. اصلا اینکه این لیست مشکل داشته و یک چنین خطایی داشته باشد را رد نمیکنم. اما مهمترین موضوع این بود که بالاخره ما یک وندور واحد داشته باشیم. بنابراین برایمان مهم بود که این سد بشکند و برای نخستین بار یک وندورلیستی بیرون آمده که همه صنعت نفت روی آن توافق دارد. حالا به قول شما هم ممکن است ۴ تا اسم اضافه هم درش باشد. یا اصلا ممکن است یک مقدار ارزیابی ما ضعیف باشد. اما در مرحله بعد دوباره میتوانیم این لیست را ارزیابی کنیم و به همین دلیل آن را بازگذاشتیم.
- این لیست فقط شرکتهای ایرانی هستند؟
بله فقط شرکتهای ایرانی را شامل شده است.
- آیا برای تهیه لیست از سوی شرکتهای خارجی هم برنامه دارید؟
برای این شرکتها هم لیست نهایی آماده است و طبق روشی که گفتم ارزیابیها انجام شده است.
- تا از این بحث خارج نشدهایم ارتباط این لیست با سامانه تامین الکترونیکی کالای صنعت نفت (EP) را میفرمایید.
ببینید یک مشکل اصلی که هنوز مانده، نقش و جایگاه تامینکنندگان است. ما ۱۸۵۰ شرکت سازنده داخلی در لیستمان داریم و ممکن است همین تعداد یا کمتر هم سازنده خارجی در لیست داشته باشیم در مجموع حدود ۳ هزار شرکت سازنده داخلی و خارجی داریم. اما حدود ۲۴ هزار تامینکننده در وندورهای قبلی داریم که سازنده نیستند. برخی از آنها فقط اسم هستند و هیچ رد و اثری بهعنوان دفتر یا انبار هم ندارند که بخواهیم سرکشی کنیم. در حال حاضر تمام آنها را کنار گذاشتهایم. باید همه اینها هم ارزیابی بشوند. قبلا نام این تامینکنندگان روی سامانه EP بود که به شرکتها اعلام کردیم این اسامی دیگر اعتبار ندارند و اعتبار سامانه هم میبایست همین لیست ۱۸۵۰ شرکت باشد.
- این لیست شرکتها آیا تمامی نیازهای کالایی شرکتها را شامل میشود؟
یکسری از کالاها مورد نیاز ما اصلا سازنده داخلی ندارد. بنابراین اینطور نیست که همه کالاها را توانسته باشیم پوشش بدهیم.
- حق با شماست در بسیاری از کالاها هنوز ما توانمندی ساخت داخل نداریم اما بسیاری از کالاها و اقلام اساسی در این لیست گنجانده نشده و برخی اقلام مانند: مواد ساینده، آب معدنی را طبق این روش و سامانه نمیتوانیم بخریم و دلیل آن هم این است که در لیست سازندگان شما نامی از سازندگان این گروه از کالا نبردهاید این خود الان مشکل ادارههای خرید در شرکتهای تابعه است آنها نمیتوانند بیرون از این لیست هم خرید کنند.
بله معلوم است که نمیتوانیم بخریم. آنچه که بوده اینها سازندگان تجهیزات صنعتی هستند که ما انتخاب کردهایم. اقلام عمومی در لیست تامینکنندگان است که عمدتا در خریدهای خرد انجام میشود.
- دقیقا موضوع همین جاست که سامانه و این لیست نمیتوانند برای شرکتها مشکل گشایی کنند.
ما به شرکتها گفتهایم معاملاتشان تا مناقصه محدود بر مبنای این لیست جلو بروند.
- منظورم این است در حال حاضر ما خودمان دست خودمان را بستهایم.
گروههای فنی و بازرگانی ما میگویند تمام انبارهای ما الان پر شده از اجناسی که در واقع چینی و تقلبی است و میبریم سرکار به کار نمیآید. مثلا فلنج را میبریم سرکار و ۶ بار فیت نمیشود و به انبار برمیگردانیم.
بنابراین این تامینکنندگان چون ارزیابی نشدهاند معلوم نیست چه چیزی را میفروشند و تحت پوشش خرید خرد این خریدها انجام میشود. درست است که آب معدنی است ولی از آب معدنی مهمتر برای ما تاسیسات است که باید حتما تحت خرید خود انجام شود حتما و الزاما استانداردهای صنعت نفت را رعایت کنند و ارزیابی بشوند و این کاری بوده که تا به حال نشده است. ما به شرکتها گفتهایم اگر خرید بکنید مسوولیتاش با خودتان است و این مسوولیت را سامانه نمیپذیرد.
- در حال حاضر موضوع همین جاست که ارزیابی کیفی را مناقصهگذار باید فقط با همین اسامی سازندگان روی سامانه مناقصه را برگزار کند.
بله متقاضیان میتوانند بر مبنای مناقصه محدود در این لیست انتخاب کنند. طبق قانون مناقصات و ما فقط یک وندورلیست به آنها دادهایم.
- آیا میتوانند به این لیست سایر سازندگان داخلی را در مناقصه خود اضافه کنند.
بدون اجازه ما نه. اصلا ارزش این لیست در این است که تمام سازندگان داخلی توسط کمیتههای فنی بازرگانی وزارت نفت مورد بررسی و تایید قرار گرفتهاند. هر کسی که میخواهد وارد تعامل و معامله با وزارت نفت بشود باید ابتدا در این لیست وارد بشود. اگر هرکسی بخواهد در لیست مناقصه محدود خود شرکتی را اضافه کند دیگر زحمت و تلاش همکاران من ارزشی ندارد. ما اصلا تامینکنندگان را گذاشتیم کنار تا ارزش شرکتهای سازنده حفظ بشود.
بنابراین هرکسی که آمد ادعا کرد که من سازنده جدیدی هستم باید خود را به کمیتههای فنی بازرگانی مرکزی معرفی کنند. یک زمان ۱۰ روزه هم برای این ارزیابی گذاشتهایم. در این مدت بر مبنای شاخصهای خوداظهاری ارزیابی بشوند اگر تایید شد میگذارند داخل لیست و زمان بازنگری این لیست را ما ۲ ماه یکبار گذاشتهایم تا لیست همواره به روز بشود. حتی ممکن است برخی شرکتها از لیست نیز خارج بشوند.
درج شده در شماره 101 ماهنامه صنعت و توسعه – آذر 1395
